Brielle is meer dan alleen Alva’s bril
Tegenwoordig valt Brielle bijna weg bij al het economische geweld van zijn noorderbuur Rotterdam en de Nieuwe Waterweg. Er was echter een tijd dat de rollen omgedraaid waren. De Zuid-Hollandse vestingstad heeft een rijk en bewogen verleden en was in de middeleeuwen zelf een belangrijke havenstad. Bij veel mensen is Brielle echter vooral bekend vanwege de verovering van ‘Den Briel’ op de Spanjaarden op 1 april 1572, toen ‘Alva zijn bril verloor’. Voor maar ook na die tijd is er echter van alles gebeurd in de plaats op Voorne-Putten.
Op 1 april verloor Alva zijn bril. Die bril is het haven- en vestingstadje Brielle (ook wel Den Briel) op het dubbeleiland Voorne-Putten in Zuid-Holland. Een legertje watergeuzen veroverde de stad bij verrassing op 1 april 1572. Dit was geen strategisch belangrijke verovering, maar wel een keerpunt in de 80-jarige oorlog. De verovering wordt zelfs wel als het feitelijke begin van de 80-jarige oorlog beschouwd. De figuur hierboven is een spotprent uit 1872 over Alva en zijn verloren bril (Rijksmuseum Amsterdam).
Inname van Brielle
Vanuit een eeuwenlange traditie vieren de bewoners van Brielle jaarlijks op 1 april in 16e-eeuwse kostuums de bevrijding. Ze spelen daarbij de inname van de stad na. Bij die inname moet je je overigens niet teveel voorstellen. De geuzen kregen een tip van een veerman met de naam Koppelstok dat er maar een klein Spaans garnizoen in de stad aanwezig was. Toen burgemeester Koekebakker (hij heette echt zo) de watergeuzen geen toegang wilde geven uit angst voor plunderingen, ramden deze de stadspoort open, waarna burgemeester en Spanjaarden zich overgaven. Enkele dagen later op 5 april probeerde een Spaans legertje de stad te heroveren, maar dat mislukte door heldhaftig optreden van de stadstimmerman Rochus Meeuwisz, die de weilanden rond de stad onder water zette.
Bedevaartsoord vanwege de Martelaren van Gorcum
De watergeuzen drukten in 1572 ook in negatieve zin hun stempel op de geschiedenis van Brielle. Ze martelden en hingen er namelijk op 9 juli 1572 negentien rooms-katholieke geestelijken op, die weigerden hun geloof af te zweren. De stad is vanwege deze Martelaren van Gorcum een katholiek bedevaartsoord geworden. In 1932 werd in Brielle een bedevaartskerk gebouwd in de buurt van de plek waar de martelaren stierven.
De naam Brielle
In de geschiedenisboeken is meestal sprake van de inname van Den Briel. Er is ook nog wel eens discussie of de plaatsnaam Brielle niet moet worden vervangen door Den Briel. De naam Brielle lijkt echter historisch en ook in 1572 gangbaar te zijn geweest. Op alle oude stads- en landkaarten die ik heb gevonden, staat namelijk de plaatsnaam Brielle. Een belangrijk voorbeeld is de ‘Kaart van Zeeland en omstreken’ door C. Sgrooten uit 1573 (zie figuur hieronder, uitsnede uit de kaart, bron: Wikimedia Commons). Beide benamingen (Brielle en Den Briel) zijn overigens terug te voeren op het Keltische woord ‘brogilo’, dat ingesloten (afgepaald) gebied of jachtgebied betekent.
Ligging bij het Brielse gat
Brielle was in de middeleeuwen een belangrijke havenstad door de ligging aan het zogeheten Brielse gat. Dit was de oorspronkelijke monding van de Nieuwe Maas, waardoorheen de schepen naar Brielle, maar ook naar bijvoorbeeld Vlaardingen, Schiedam en Rotterdam voeren. Deze monding verzandde echter vanaf 1700, wat het definitieve einde betekende van Brielle als havenstad. Het was de aanleiding om uiteindelijk in 1872 de Nieuwe Waterweg te graven als nieuwe verbinding van Rotterdam met zee. Bij het verval van de Brielse haven speelde trouwens ook de afdamming van het riviertje de Goote (nu Spui) een rol, dat bij Brielle in de Nieuwe Maas (tegenwoordig de Brielse Meer) uitkomt.
Goed bewaarde vestingstad
Eind 17e eeuw kreeg Brielle naar ontwerp van de vestingbouwers Willem Paen en Menno van Coehoorn nieuwe vestingwerken, die ook nu nog in volle glorie te bewonderen zijn (zie luchtfoto hiernaast, bron: Forten.nl). Sinds 1713 (einde Spaanse Successieoorlog) veranderde er weinig meer aan deze vesting, waardoor deze tot de belangrijkste overgebleven vestingwerken van Nederland behoort. Zo heeft Brielle de meeste nog bestaande bastions (negen stuks) van alle vestingsteden in Nederland. Naast de vestingwerken zijn er in Brielle nog veel meer oude gebouwen bewaard gebleven. Het stadje heeft maar liefst 371 rijksmonumenten en 43 gemeentelijke monumenten en staat daarmee in de Nederlandse top tien van meeste monumenten per inwoner. Ik ben Brielle / Den Briel enkele keren gepasseerd op Noord-Zuidfietstochten, maar nam nooit de tijd om af te slaan. Een volgende keer ga ik dat zeker doen.
Bronnen:
https://geschiedenismagazine.nl/alva-s-bril-en-het-bloedige-jaar-1572
https://www.beleefbrielle.nl/nl/historisch-brielle/monumentenstad
https://geboortevannederland.nl/gebeurtenissen_1572/verovering-van-brielle/
https://geschiedenisvanzuidholland.nl/verhalen/verhalen/geschiedenis-van-brielle/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Brielle
https://nl.wikipedia.org/wiki/Inname_van_Den_Briel
https://nl.wikipedia.org/wiki/Nieuwe_Waterweg
https://nl.wikipedia.org/wiki/Martelaren_van_Gorcum
https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Bestand:10_Zelandicarum_1573_Sgrooten.jpg
