Journalistiek zou eigenlijk een basisvaardigheid moeten zijn
Meer dan ooit zie ik als journalist veel complottheorieën en feitelijk onjuiste of uit hun (chronologische) verband gehaalde berichten voorbijkomen. Dat zal met de coronacrisis te maken hebben, maar ook met het tijdsgewricht waarbij nepnieuws en onderbuikgevoelens vaak de discussies bepalen. Ook de hoofdrol die internet en sociale media inmiddels spelen in de onderlinge communicatie en nieuwsvoorziening heeft veel invloed. Degenen die de ‘online-instrumenten’ het beste bespelen, bepalen ook het meest welke informatie bij wie terechtkomt. Er stroomt een voortdurende informatievloed op mensen af zonder dat daar nog een journalistiek filter in de vorm van een redactie of kritische journalist tussen zit. Dat maakt het voor de ‘burger’ bijzonder moeilijk om te bepalen wat wel en niet klopt. Politici, ‘influencers’ en belangengroepen maken hier handig gebruik van. Als hulpmiddel om online-informatie te beoordelen heb ik daarom een checklijst gemaakt die een actuele versie is van een soortgelijke lijst in mijn boek ‘Betrouwbare en veilige internetinformatie’.
Checklist voor het beoordelen van online-informatie (‘nieuwsbron’ is een website of socialmediapagina):
- Is duidelijk bij wie de informatie vandaan komt?
- Gaat het om een onafhankelijke en deskundige bron met een goede reputatie?
- Wat willen de nieuwsbron en de auteur bereiken met de aangeboden informatie?
- Wat zeggen drie of vier andere, betrouwbare en deskundige bronnen over de informatie of het nieuws?
- Is de toonzetting van de nieuwsbron zakelijk en objectief?
- Zijn er nieuwssites of andere sites met autoriteit die de nieuwsbron gebruiken?
- Is de auteur objectief, kritisch en deskundig?
- Kun je duidelijke contactgegevens van de auteur en de nieuwsbron vinden?
- Heeft de auteur de tekst goed onderbouwd met objectieve, gezaghebbende en deskundige bronnen?
- Is de informatie actueel (vuistregel daarbij is: hoe ouder een tekst, hoe minder betrouwbaar deze is)?
- Zijn de teksten professioneel geschreven, dus helder, zakelijk en vrij van spelfouten?
- Is de tekst logisch opgebouwd, is de informatie onderbouwd en kloppen de verbanden die de auteur legt?
- Wat is de relatie van de bron ten opzichte van de informatie die hij geeft?
- Hebben lezers de mogelijkheid om op artikelen te reageren en om feedback te geven, zodat de nieuwsbron onjuiste informatie kan rechtzetten?
Kan je deze vragen of het grootste deel ervan met ja beantwoorden, dan is dat een teken dat je met een betrouwbare nieuwsbron te maken hebt. Het is geen uitputtende lijst, maar als je het toepast, merk je dat je op een andere manier naar nieuws gaat kijken. Waarschijnlijk gaan je dan ook andere elementen opvallen die bij gekleurde (nep)informatie horen. Hanteer altijd een dosis gezonde achterdocht bij het bekijken van de gevonden informatie. Het kan om misleiding gaan, maar ook ‘gewoon’ om te snel gepubliceerde, slordige en ondoordachte informatie. Daarnaast kan je te maken hebben met een hoax, bedoeld om ‘viral’ te gaan. Stel daarom standaard bij alle informatie die je vindt, de bekende journalistieke vragen (de vijf w’s en de h): Wie zegt wat, hoe, waarom, wanneer en waarom zou ik het moeten geloven? Eigenlijk is de boodschap van mijn lijst dat iedere internetter zich wat meer als journalist moet gedragen om de kaf van het koren te scheiden op het internet. Ik vind eigenlijk dat het zelfs een basisvaardigheid is, die scholieren op de middelbare school zouden moeten leren.
